Dowód przebywania pozwanego pod adresem wskazanym w pozwie w świetle art. 1391 KPC

Na mocy ustawy z 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2019 r. poz. 1469) wprowadzono istotne zmiany w procedurze doręczenia pozwu. Celem nowej regulacji było ukrócenie praktyki prowadzenia sporów zaocznych w sytuacji, kiedy pozwany, formalnie prawidłowo zawiadomiony po dwukrotnej awizacji, nie wiedział nawet o toczącym się procesie. W dobie powszechnej migracji ludności oraz braku istnienia rejestru adresów do doręczeń dla osób fizycznych ustalenie miejsca przebywania pozwanego może okazać się istotną przeszkodą dla powoda. Znowelizowana procedura, jakkolwiek eliminuje patologiczne quasi- procesy bez udziału pozwanego, stanowi zarazem furtkę do jego skutecznego przedłużenia.

W sytuacji, w której komornik nie zdoła doręczyć skutecznie pisma i nie ustali miejsca pobytu pozwanego (dysponując ograniczonymi możliwościami i nie będąc detektywem), powodowi pozostaje wskazanie aktualnego adresu pozwanego lub dowodu, że pozwany przebywa pod adresem wskazanym w pozwie. Co istotne, jeśli powód nie wskaże nowego adresu pozwanego lub dowodu przebywania pozwanego pod danym adresem, postępowanie zostanie zawieszone, a po 3 miesiącach umorzone, skutkując np. brakiem przerwania biegu przedawnienia. Innymi słowy, od wskazania przez powoda dowodu przebywania pozwanego pod adresem podanym w pozwie w niektórych przypadkach zależeć mogą losy całego postępowania.

Katalog dopuszczalnych dowodów z art. 1391 §2 KPC, w tym źródła osobowe

Sprawa ma doniosłe znaczenie praktyczne. W sytuacji, w której powód nie może liczyć na współpracę osób trzecich (np. uzyskanie pisemnego oświadczenia osób posiadających wiedzę o miejscu pobytu pozwanego), pozostaje złożenie wniosku o dopuszczenie dowodu z zeznań świadków, którzy na mocy art. 261§1 KPC są zobowiązani do złożenia zeznań przed sądem niezależnie od własnej woli.

Wobec krótkiego czasu obowiązywania znowelizowanych przepisów (tj. od 7 listopada 2019 r.), trudno mówić o wykształconej praktyce w tym zakresie. O ile dopuszczalność przeprowadzenia dowodu z dokumentów czy innych środków dowodowych (np. wydruków) nie budzi wątpliwości, o tyle dopuszczenie osobowych źródeł dowodowych jawi się spornym. W literaturze wyrażono rozbieżne poglądy.

Dorota Markiewicz[1] wyraża pogląd, iż „trudno natomiast wyobrazić sobie możliwość dowodzenia prawidłowości doręczenia za pomocą dowodów osobowych, np. zeznań świadków, ponieważ przeprowadzenie takich dowodów powinno być poprzedzone skutecznym doręczeniem odpisu pozwu (wniosku)”.

Marcin Uliasz[2] wskazuje zaś, że „w przepisie art. 1391 § 2 KPC w brzmieniu nadanym ZmKPC19 chodzi zapewne o dowód z dokumentu, ale wobec braku ograniczeń nie można wykluczyć możliwości skorzystania z innych środków dowodowych (np. zeznań świadków albo nawet zeznań powoda). W praktyce może się zatem zdarzyć konieczność przesłuchania świadków lub powoda”.

Jeszcze inny, poniekąd kompromisowy pogląd prezentuje Łukasz Zamojski, autor artykułu[3]. Autor wskazuje, iż „choć ustawodawca w omawianym przepisie nie ograniczył wprost w żaden sposób katalogu dopuszczalnych w tym przypadku dowodów, należy przyjąć, że stan sprawy, tj. niemożność uznania na tym etapie postępowania za prawidłowo doręczonej pierwszej korespondencji kierowanej do pozwanego, w sposób naturalny ogranicza możliwość przeprowadzenia przez sąd tych dowodów, które wymagają wyznaczenia rozprawy bądź posiedzenia jawnego albo nawet samego zawiadomienia pozwanego o terminie danej czynności. Dotyczy to m.in. zgłoszenia na okoliczność wykazania prawidłowości wskazanego w pozwie adresu pobytu pozwanego dowodu z ustnego przesłuchania świadków. Taki dowód może być przeprowadzony na rozprawie, zaś o terminie rozprawy należy zawiadomić pozwanego (bądź wezwać go), co nie jest możliwe, gdy sąd ma wątpliwości co do prawidłowości podanego adresu”.

Autor powyższego opracowania upatruje rozwiązania problemu przy zastosowaniu art. 2711 KPC tj. poprzez złożenie przez świadka na żądanie sądu w określonym terminie zeznań na piśmie. Podobne rozwiązanie Autor dostrzega w przypadku złożenia przez powoda wyjaśnień na piśmie w oparciu o art. 2261 KPC. Autor zauważa, że sąd może dopuścić dowód z pisemnych zeznań świadka albo pisemnych wyjaśnień powoda na posiedzeniu niejawnym na podstawie art. 148§3 KPC.

Ograniczenie katalogu dopuszczalnych źródeł dowodowych wyrażone w Komentarzu pod red. T. Szanciło poprzez wyłączenie np. dowodów z zeznań świadków czy przesłuchania powoda nie znajduje uzasadnienia. Co więcej, jeśli Autorzy uznają, że przeprowadzenie dowodów powinno być poprzedzone skutecznym doręczeniem odpisu pozwu, to na jakiej podstawie sąd miałby przeprowadzić również pozostałe dowody (np. z dokumentów)? Z istoty postępowania prowadzonego na podstawie art. 1391 §2 KPC niezależnie od rodzaju dowodu wynika właśnie brak wiedzy sądu co do skutecznego doręczenia pozwu. Okoliczność ta ma być bowiem dopiero ustalona w wyniku przeprowadzenia dowodu.

Przyjąć należy, że postępowanie dowodowe prowadzone po wskazaniu przez powoda dowodu w trybie art. 1391 §2 KPC, ma charakter wpadkowy i odrębny od „ogólnego” postępowania dowodowego, którego celem jest ustalenie faktów mających istotne znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Celem przeprowadzenia dowodu zaoferowanego przez powoda jest wyłącznie ustalenie, czy pozwany przebywa w określonym miejscu i czy mógł odebrać pozew. Powyższe założenie sprawia, że pozwany w postępowaniu dowodowym z art. 1391§2 KPC, co wydaje się oczywiste, nie bierze udziału. Spostrzeżenie to nie rozwiązuje jednak problemu zawiadomienia pozwanego o rozprawie na podstawie art. 149§2 KPC, który to przepis nie przewiduje wyjątków.

Przyjęcie koncepcji opowiadającej się za dopuszczalnością przeprowadzenia osobowych źródeł dowodowych zgłoszonych w myśl art. 1391§2 KPC nie stanowi naruszenia praw pozwanego. Postępowanie dowodowe prowadzone bez udziału pozwanego nie dotyczy bowiem w żaden sposób meritum sprawy i nie dochodzi do zaburzenia równości stron. Przeciwnie, to ograniczenie katalogu środków dowodowych stanowiłoby nieuzasadnione uprzywilejowanie pozwanego, który, spodziewając się doręczenia pozwu, mógłby skuteczniej uchylić się od udziału w postępowaniu. Należy w tym miejscu przypomnieć, że komornik dysponuje ograniczonymi uprawnieniami i nie sposób uznać włączenia komornika w proces doręczeń za gwarancję ich skuteczności.

Postulaty de lege ferenda

Opowiadając się w sposób jednoznaczny za możliwością dopuszczenia osobowych źródeł dowodowych w celu ustalenia, czy pozwany przebywa pod adresem wskazanym w pozwie, należy zasygnalizować istotny mankament w postaci konieczności zawiadomienia pozwanego o terminie rozprawy. Powyższe sprawia, że sąd zostaje „zmuszony” do skorzystania z możliwości złożenia przez świadka pisemnych zeznań, a przez powoda- pisemnych wyjaśnień (tj. bez przeprowadzenia rozprawy), w przeciwnym razie doszłoby do naruszenia art. 149§2 KPC. Jak się wydaje, konieczność rezygnacji sądu z podstawowego trybu przesłuchania powoda czy świadka (ustnie na rozprawie) na rzecz formy pisemnej nie była zamierzonym działaniem ustawodawcy i stanowi wynik niedopatrzenia. Co istotne, przy wypowiedziach pisemnych trudno też ocenić zdolność do postrzegania czy komunikowania spostrzeżeń, nie ma też możliwości przeprowadzenia konfrontacji świadków w przypadku sprzecznych zeznań. Zeznania pisemne cechują się brakiem waloru spontaniczności i pozwalają świadkowi w określony sposób ukierunkować je na korzyść jednej ze stron. Są to okoliczności, które mogą wpływać w istotny sposób na treść ustaleń poczynionych przez sąd i skutkują koniecznością nowelizacji art. 1391 oraz art. 149§2 KPC poprzez wyraźne dopuszczenie osobowych źródeł dowodowych, nie wyłączając możliwości przeprowadzenia ich na rozprawie. De lega lata podzielić należy przywołany powyżej pogląd Łukasza Zamojskiego, który uwzględnia ograniczenia wynikające z art. 149§2 KPC i wyklucza możliwość przeprowadzenia rozprawy, nie wyłączając jednak żadnego z dowodów jako niedopuszczalnego.

 

[1] Komentarz do art. 1391 KPC T. I pod red. Szanciło 2019, wyd. 1/Markiewicz

[2] Komentarz do art. 1391 KPC pod red. Gołaczyński/Szostek 2019, wyd. 1

[3] Doręczenie pozwanemu pierwszego pisma procesowego wywołującego potrzebę obrony na podstawie art. 139[1] KPC, Monitor Prawa Handlowego 2019, nr 3